Omgaan met subsidies in tijden van corona

In veel gevallen zullen overheidsorganisaties coulant om willen gaan met subsidieontvangers die hun activiteiten niet (geheel) uit kunnen voeren vanwege het coronavirus dat nu rondwaart. We zetten hieronder de mogelijkheden en aandachtspunten op een rij.

1. Spoedeisende subsidies

De coronacrisis kan vragen om snelle actie, waarbij de overheid niet wil wachten met het verstrekken van subsidies totdat een subsidieregeling is vastgesteld en in werking is getreden. Bijvoorbeeld wanneer de overheid instellingen in staat wil stellen snel om te schakelen naar digitale zorgverlening. In geval van spoed mag een bestuursorgaan subsidies verstrekken, vooruitlopend op de vaststelling van een wettelijk voorschrift dat regelt voor welke activiteiten subsidie kan worden verstrekt (artikel 4:23, derde lid, onder a, Algemene wet bestuursrecht). Vereist is wel dat het wettelijk voorschrift binnen een jaar alsnog is vastgesteld.

2. Wijzigen van de subsidieverlening

Wanneer je weet dat een subsidieontvanger de gesubsidieerde activiteiten niet (geheel) zal uitvoeren of niet aan zijn verplichtingen zal voldoen als gevolg van de coronacrisis, dan kun je de subsidieverleningsbeschikking wijzigen. Het bestuursorgaan kan de omvang van de activiteiten naar beneden bijstellen of verplichtingen wijzigen ten gunste van de subsidieontvanger dan wel laten vervallen. Het voordeel van het tussentijds wijzigen van de subsidieverlening in plaats van wachten tot het moment van vaststellen, is de grotere rechtszekerheid voor de subsidieontvanger. Tijdens het uitvoeren van de activiteiten wordt hem al duidelijk welke gevolgen de coronacrisis heeft voor de subsidie, en niet pas - maanden na afloop van de activiteiten - op het moment van vaststelling.

3. Wijzigen bevoorschotting

Een subsidieontvanger kan gebaat zijn bij een andere frequentie van betaling van voorschotten of bij het betalen van hogere voorschotten. De beschikking tot verlening van voorschotten - meestal onderdeel van de subsidieverleningsbeschikking - kan worden gewijzigd.

4. Lager vaststellen is een bevoegdheid, geen verplichting

Wanneer een subsidieontvanger de activiteiten niet (geheel) uitvoert, verplichtingen niet naleeft of niet op juiste wijze rekening en verantwoording aflegt, is de subsidieverlener bevoegd de subsidie op een lager bedrag dan verleend, vast te stellen. Het is een bevoegdheid, niet een verplichting. Ook wanneer de activiteiten niet zijn uitgevoerd, mag het bestuursorgaan de subsidie op het verleende bedrag vaststellen.

5. Lager vaststellen, maar niet terugvorderen

Een andere mogelijkheid om rekening te houden met de gevolgen van corona voor de gesubsidieerde instelling is om de subsidie wel lager vast te stellen, maar het onverschuldigd betaalde voorschot niet terug te vorderen. Ook het terugvorderen is namelijk een bevoegdheid en niet een verplichting die direct uit de Algemene wet bestuursrecht voortvloeit.

6. Afzien van vergoeding voor vermogensvorming

Soms is een subsidieontvanger een vergoeding verschuldigd voor vermogen dat met behulp van de subsidie is opgebouwd, op het moment dat de activiteiten worden beëindigd (artikel 4:41 Algemene wet bestuursrecht). Dit moet dan wel in een wettelijk voorschrift zijn vastgelegd. In de huidige omstandigheden zou het bestuursorgaan af kunnen zien van het opeisen van die vergoeding (als er überhaupt nog vermogen resteert bij de ontvanger).

7. Hardheidsclausule

Sommige subsidieregelingen bevatten een hardheidsclausule op grond waarvan het bestuursorgaan in bijzondere omstandigheden van de voorschriften mag afwijken, als toepassing zou leiden tot onevenredig nadelige gevolgen voor de aanvrager of subsidieontvanger. Toepassing van de hardheidsclausule kan in de huidige omstandigheden gerechtvaardigd zijn, maar niet altijd. Het bestuursorgaan moet bij regelingen met een subsidieplafond aanvragen verplicht weigeren als het geld op is (artikel 4:25 lid 2 Awb).

8. Handel rechtmatig

Accountants controleren in het kader van de jaarrekening, steekproefsgewijs, of subsidies rechtmatig zijn verstrekt. Dat zullen zij blijven doen. Blijf je daarom houden aan de subsidieregels en maak gebruik van de mogelijkheden die deze regels bieden om soepel om te gaan met subsidieontvangers.

9. Gelijkheidsbeginsel

Zorg ervoor gelijke gevallen gelijk te behandelen. Dus niet de subsidie van de één onder verwijzing naar de coronacrisis overeenkomstig de subsidieverlening vaststellen en de subsidie van een vergelijkbare andere subsidieontvanger niet. Dat wil niet zeggen dat geen onderscheid gemaakt kan worden tussen subsidieontvangers. Een geval is alleen gelijk wanneer sprake is van dezelfde activiteiten en dezelfde subsidieregels. En zelfs dan kan het gerechtvaardigd zijn onderscheid te maken tussen instellingen die bijvoorbeeld een essentiële rol vervullen in het sociaal domein of de gemeentelijke sociale infrastructuur en instellingen die geen essentiële rol vervullen. Motiveer de besluiten goed!

10. Bezwaar en beroep

Vergeet niet de rechtsmiddelenclausule onder de besluiten te vermelden. Ook besluiten ten gunste van de subsidieontvangers zijn vatbaar voor bezwaar en beroep.