De rechtspositie van de buitengewoon opsporingsambtenaar (deel 1)

Geschreven door: mr. Lysette van Haren

De buitengewoon opsporingsambtenaar, afgekort ook wel boa, is een ambtenaar die bevoegd is om op een bepaald grondgebied opsporingsbevoegdheden uit te oefenen. Boa’s kunnen zowel bij publiekrechtelijke, als privaatrechtelijke organisaties werkzaam zijn. Juridisch gezien hebben boa’s daardoor een bijzondere rechtspositie: een deel van de boa’s valt (nog) onder het ambtenarenrecht, terwijl anderen onder het arbeidsrecht vallen. In deze publicatie gaan wij nader in op de rechtspositie van boa’s.

De buitengewoon opsporingsambtenaar

In de (strafrechtelijke) handhaving van de lokale veiligheid, leefbaarheid en de naleving van regels is een belangrijke rol weggelegd voor boa’s. Door de aard van de werkzaamheden dienen boa’s te beschikken over een titel van opsporingsbevoegdheid, de vereiste bekwaamheid en betrouwbaarheid, en een akte van beëdiging, zo volgt uit artikel 2 Besluit buitengewoon opsporingsambtenaar (hierna: Besluit, zie voor de wettelijke grondslag van dat besluit artikel 142 Wetboek van Strafvordering).

Titel van opsporingsbevoegdheid

De titel van opsporingsbevoegdheid is de rechtsgrond die de bevoegdheid tot opsporen bepaalt. Een aanvraag tot het verlenen van een akte van opsporingsbevoegdheid dient de (toekomstig) werkgever bij de minister van Justitie en Veiligheid in. De akte vermeldt voor welk domein de boa werkt, welke bevoegdheden de boa heeft, wat het werkgebied van de boa is en of de boa geweldsmiddelen mag gebruiken.

Een akte van opsporingsbevoegdheid wordt verleend, indien die opsporingsbevoegdheid noodzakelijk is voor de uitoefening van de functie of dienst waar de desbetreffende persoon werkzaam is, en een beroep op de politie voor het uitoefenen van opsporingsbevoegdheden bezwaarlijk, niet mogelijk of niet wenselijk is. Zowel het besluit om de akte van opsporingsbevoegdheid te verlenen, als het besluit om de akte van opsporingsbevoegdheid niet te verlenen zijn besluiten in de zin van de Algemene wet bestuursrecht en vatbaar voor bezwaar en beroep.

De akte van opsporingsbevoegdheid geldt voor de duur van maximaal vijf jaren met ingang van de dag waarop de akte van beëdiging is uitgereikt. De geldigheidsduur kan telkens met maximaal vijf jaren worden verlengd.
    
De toekenning van de akte van opsporingsbevoegdheid geschiedt formeel tijdens de beëdiging van een persoon als boa door of namens de minister van Justitie en Veiligheid (artikel 18 Besluit). In de rechtspraak is erkend dat de Staatssecretaris ingevolge artikel 46, lid 2 van de Grondwet in de plaats van de Minister mag optreden. In dat geval handelt de Staatssecretaris niet krachtens mandaat, maar uit hoofde van zijn eigen ambt als Staatssecretaris (zie bijvoorbeeld Rb. Amsterdam 29 oktober 2015, ECLI:NL:RBAMS:2015:8642).

Voordat de akte van opsporingsbevoegdheid tijdens de beëdiging kan worden toegekend, moet de boa ook over de vereiste bekwaamheid en betrouwbaarheid beschikken.

Bekwaamheid en betrouwbaarheid

Boa’s dienen te beschikken over de vereiste bekwaamheid en betrouwbaarheid. Van bekwaamheid is sprake als diegene in ieder geval de daarvoor vastgestelde basiskennis en vaardigheid bezit. Betrouwbaarheid betekent dat de boa van onbesproken gedrag moet zijn. Dit moet blijken uit de Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) die moet worden aangevraagd. In de Beleidsregels Buitengewoon Opsporingsambtenaar is vastgelegd dat de werkgever de betrouwbaarheid van de boa tussentijds (binnen vijf jaar) kan toetsen.

In sommige categorieën boa’s kunnen aanvullende bekwaamheidseisen worden gesteld in de vorm van een verzwaard examen of opleidingsprogramma. Maar welke categorieën boa’s zijn er eigenlijk? Boa’s kunnen werkzaam zijn in vijf inhoudelijke domeinen en een restdomein. De domeinen zijn:

• Openbare ruimte;
• Milieu, welzijn en infrastructuur;
• Onderwijs;
• Openbaar vervoer;
• Werk, Inkomen en zorg; en
• Generieke opsporing.

Een boa kan in beginsel maar binnen één domein werkzaam zijn, onder andere vanwege de vereiste specifieke bekwaamheid voor een domein en met het oog op de inkadering van de buitengewone opsporingsbevoegdheid. Uitzondering hierop zijn boa’s die in een tweede domein als vrijwilliger werkzaam zijn voor een private organisatie en een functie uitoefenen met specifieke beperkte taken waarmee een zwaarwegend maatschappelijk belang is gemoeid. In de praktijk doet deze situatie zich zelden voor. Er kan worden gedacht aan een boa die in dienst is van een gemeente, die tevens boa Milieu, welzijn en infrastructuur voor een landgoedeigenaar is.

Ambtenarenrecht vs. arbeidsrecht

Boa’s kunnen werkzaam zijn bij publiekrechtelijke en privaatrechtelijke organisaties. Voorbeelden van boa’s die werkzaam zijn bij publiekrechtelijke organisaties zijn boa’s in dienst van de politie of boa’s die werkzaam zijn voor gemeentes en bijvoorbeeld boetes uitschrijven voor verkeerd parkeren. Een voorbeeld van een boa die werkzaam is bij een privaatrechtelijke organisatie is een (hoofd)conducteur in de trein van de Nederlandse Spoorwegen die boetes uitschrijft in het geval een persoon met de trein reist zonder daarvoor te betalen.

Waar de boa werkzaam is, bepaalt ook of het arbeidsrecht, dan wel het ambtenarenrecht (nog) op hem van toepassing is. Wanneer een boa is aangesteld bij de politie of bij een veiligheidsregio, dan is het ambtenarenrecht op hem van toepassing. In alle overige gevallen heeft de boa een arbeidsovereenkomst met een privaatrechtelijke, dan wel publiekrechtelijke organisatie.

Afsluiting

In deze publicatie stond de rechtspositie van boa’s centraal. Deze publicatie behoort tot een publicatiereeks. In de volgende publicatie gaan wij nader in op het intrekken van de akte van opsporingsbevoegdheid door of namens de minister van Justitie en Veiligheid of de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid.

Heeft u vragen over de rechtspositie van boa’s, neem dan contact op met Vijverberg Advocaten en Adviseurs. Daarnaast kunnen wij uw organisatie (onder meer) ondersteunen bij het maken van beleid, specifiek gericht op boa’s en bijstaan in zowel bestuursrechtelijke, ambtenarenrechtelijke en arbeidsrechtelijke procedures.