Disciplinaire trajecten en disciplinair ontslag

Als een werkgever signalen krijgt over mogelijk plichtsverzuim van een ambtenaar kan een disciplinair traject worden gestart. Het disciplinaire traject bestaat uit vier fases. In de laatste fase kunnen disciplinaire maatregelen worden opgelegd, waarbij in ernstige gevallen zelfs kan worden overgegaan tot disciplinair ontslag.

De onderzoeksfase

Bij signalen over plichtsverzuim van een ambtenaar is het belangrijk om eerst grondig onderzoek te doen. Daarbij is het van belang om alle feiten en omstandigheden duidelijk op papier te krijgen, zodat deze achteraf te controleren zijn. In sommige gevallen kan het verstandig zijn voor een werkgever om zich hierin te laten bijstaan door deskundigen. 

De verantwoordingsfase

Op basis van het feitenonderzoek moet vervolgens een tenlastelegging worden opgesteld. Als het bevoegd gezag oordeelt dat er sprake is van plichtsverzuim, moet er een verantwoordingsgesprek worden gehouden. De ambtenaar krijgt dan de kans zijn visie te geven op de gebeurtenissen. 

Op basis van het onderzoek moet zijn komen vast te staan (voldoende aannemelijk zijn) dat de ambtenaar zich schuldig heeft gemaakt aan plichtsverzuim. Dit betekent dat de ambtenaar zich niet aan de binnen de organisatie geldende regels en normen, heeft gehouden.

Het gedrag dat de ambtenaar wordt verweten moet hem ook kunnen worden toegerekend: kan de ambtenaar verantwoordelijk worden gehouden voor zijn gedraging? Uit de jurisprudentie blijkt dat een gedraging de ambtenaar niet kan worden toegerekend wanneer bij de ambtenaar ieder besef van de onjuistheid van zijn gedrag ontbreekt. Dit is een zeer uitzonderlijke situatie waar in de praktijk niet snel sprake van zal zijn. In de praktijk komt het vaak voor dat een ambtenaar zich erop beroept dat het gedrag hem niet kan worden verweten omdat hij kampte met zware psychische klachten, zodat sprake was van verminderde toerekeningsvatbaarheid. In de rechtspraak is bepaald dat de vraag of sprake is van toerekenbaar plichtsverzuim een juridische kwalificatie van het feitencomplex behelst dat gebaseerd moet worden op zorgvuldig verkregen medische gegevens of oordelen.

De beslisfase

Na de verantwoordingsfase kan het bevoegd gezag haar voornemen tot het opleggen van een disciplinaire maatregel uitspreken. De ambtenaar krijgt vervolgens de kans om zijn visie te geven op de strafmaat. 

Er bestaan verschillende disciplinaire maatregelen. De werkgever moet bij de keuze voor een bepaalde maatregel rekening houden met de ernst van het plichtsverzuim en de mate van verwijtbaarheid: de maatregel moet evenredig zijn aan de gedraging. De keuze van de maatregel moet worden bepaald na een zorgvuldige afweging van alle daartoe in aanmerking komende feiten, omstandigheden en belangen. Strafverzwarende elementen zijn bijvoorbeeld het feit dat door het gedrag de integriteit en het aanzien van de dienst is geschaad, de ambtenaar een voorbeeldfunctie had of sprake is van herhaald gedrag waarvoor al eerder is gewaarschuwd. Aan de andere kant zijn ook strafverminderende omstandigheden denkbaar zoals een cultuur waarin normoverschrijdend gedrag wordt gedoogd door leidinggevenden of geaccepteerd is binnen een dienstonderdeel.

De uitvoeringsfase

Een maatregel kan onvoorwaardelijk of voorwaardelijk worden opgelegd. Bij een voorwaardelijke oplegging dient de ambtenaar zich gedurende een bepaalde termijn (proeftijd) te houden aan een bepaalde voorwaarde. Als de ambtenaar zich hieraan houdt, wordt de maatregel niet opgelegd. 

Disciplinair ontslag

Het disciplinair ontslag, oftewel strafontslag, is de zwaarste disciplinaire maatregel en is per definitie oneervol. Het is mogelijk om een strafontslag voorwaardelijk op te leggen. Het strafontslag wordt dan niet ten uitvoer gelegd onder de voorwaarde dat de ambtenaar zich gedurende een proeftijd niet opnieuw schuldig maakt aan soortgelijk plichtsverzuim of enig ander ernstig plichtsverzuim. Voorwaardelijk strafontslag kan worden gezien als de ultieme finale kans. Een voorwaardelijk strafontslag kan twee besluiten opleveren: het opleggen van het voorwaardelijk strafontslag en het ten uitvoer leggen van de straf. De ambtenaar kan tegen beide besluiten bezwaar maken.

De feiten die ten grondslag liggen aan een strafontslag en het feit dat het strafontslag oneervol wordt opgelegd, brengen in de regel mee dat aan een dergelijk ontslag geen WW- of bovenwettelijke uitkering is verbonden. Doorgaans zal het UWV van oordeel zijn dat sprake is van verwijtbare werkloosheid en om die reden zal geen uitkering worden toegekend. Het is wel van belang voortvarend te handelen en over te gaan tot ontslag zodra de feiten deugdelijk zijn vastgesteld. Anders bestaat het risico dat het UWV toch een WW-uitkering toekent die ten laste komt van de eigenrisicodrager.