Indien een ambtenaar zich schuldig maakt aan een ernstige vorm van plichtsverzuim, kan overwogen worden om strafontslag (disciplinair ontslag) op te leggen. Strafontslag is de zwaarste disciplinaire straf en is per definitie oneervol. Welke eisen stelt de rechter aan een strafontslag?
Plichtsverzuim
Allereerst moet vaststaan (voldoende aannemelijk zijn) dat de ambtenaar zich schuldig heeft gemaakt aan plichtsverzuim. Vast moet staan dat de ambtenaar zich niet aan de compliance, de binnen de organisatie geldende regels en normen, heeft gehouden.
Strafontslag en toerekenbaarheid
Een belangrijke eis is dat het gedrag dat de ambtenaar wordt verweten hem kan worden toegerekend: kan de ambtenaar verantwoordelijk worden gehouden voor zijn gedraging? Uit de jurisprudentie blijkt dat een gedraging de ambtenaar niet kan worden toegerekend wanneer bij de ambtenaar ieder besef van de onjuistheid van zijn gedrag ontbreekt. Dit is een zeer uitzonderlijke situatie waar in de praktijk niet snel sprake van zal zijn.
In de praktijk komt het voor dat een ambtenaar zich erop beroept dat het gedrag hem niet kan worden verweten omdat hij kampte met zware psychische klachten zodat sprake was van verminderde toerekeningsvatbaarheid. In de rechtspraak is bepaald dat de vraag of sprake is van toerekenbaar plichtsverzuim een juridische kwalificatie van het feitencomplex behelst dat gebaseerd moet worden op zorgvuldig verkregen medische gegevens of oordelen.
Evenredigheid plichtsverzuim en straf
Een belangrijke voorwaarde is verder dat de opgelegde straf in verhouding staat tot de verweten gedraging. De aard en de ernst van het plichtsverzuim moeten zodanig zijn dat het plichtsverzuim de zware straf van ontslag kan dragen. De keuze van de straf moet worden bepaald na een zorgvuldige afweging van alle daartoe in aanmerking komende feiten, omstandigheden en belangen. Strafverzwarende elementen zijn bijvoorbeeld het feit dat door het gedrag de integriteit en het aanzien van de dienst is geschaad, de ambtenaar een voorbeeldfunctie had of sprake is van herhaald gedrag waarvoor al eerder is gewaarschuwd. Aan de andere kant zijn ook strafverminderende omstandigheden denkbaar zoals een cultuur waarin normoverschrijdend gedrag wordt gedoogd door leidinggevenden of geaccepteerd is binnen een dienstonderdeel.
Voorwaardelijk strafontslag
De meeste ambtelijke rechtspositieregelingen kennen de mogelijkheid om voorwaardelijk strafontslag op te leggen. Dit houdt in dat bij het opleggen van de straf wordt bepaald dat de straf van ontslag niet ten uitvoer wordt gelegd onder de voorwaarde dat de ambtenaar zich gedurende een bepaalde termijn (proeftijd) niet opnieuw schuldig maakt aan soortgelijk plichtsverzuim of enig ander ernstig plichtsverzuim. Voorwaardelijk strafontslag kan gezien worden als de ultieme finale kans. Een voorwaardelijk strafontslag kan twee besluiten opleveren: het opleggen van het voorwaardelijk strafontslag en het ten uitvoer leggen van de straf. De ambtenaar kan tegen beide besluiten bezwaar maken.
Strafontslag en uitkering
De feiten die ten grondslag liggen aan een strafontslag en het feit dat het strafontslag oneervol wordt opgelegd, brengen in de regel mee dat aan een dergelijk ontslag geen WW- of bovenwettelijke uitkering is verbonden. Doorgaans zal het UWV van oordeel zijn dat sprake is van verwijtbare werkloosheid en om die reden zal geen uitkering worden toegekend. Het is wel ven belang voortvarend te handelen en over te gaan tot ontslag, zodra de feiten deugdelijk zijn vastgesteld. Anders bestaat het risico dat UWV toch een WW-uitkering toekent die ten laste komt van de eigenrisicodrager.
